GHARAMA NA MAELEKEZO MUHIMU.

	AINA YA MLO	GHARAMA
SIKU YA KUWASILI 22/02/2015	CHAJIO	2500/=
SIKU YA KWANZA 23/02/2015	1 STAFTAHI 2 CHAMCHA 3 CHAJIO	1300/= 2500/= 2500/=
SIKU YA PILI 24/02/2015	1 STAFTAHI 2 CHAMCHA 3 CHAJIO	1300/= 2500/= 2500/=
SIKU YA TATU 25/02/2015	1 STAFTAHI 2 CHAMCHA 3 CHAJIO	1300/= 2500/= 2500/=
JUMLA YA GHARAMA YA CHAKULA NI SH. 21400/=

MALAZI, FULANA, VYETI, SAFARI NA UKUMBI

i.                     Malazi kwa siku ni sh. 900, siku zote nne ni sh. 3600/=

ii.                    Fulana kwa kila mshiriki ni sh. 15000/=

iii.                  Cheti kwa kila mshiriki ni sh. 5000/=

iv.                  Gharama ya ukumbi ni sh. 3000/=

v.                    Safari za ndani (Bagamoyo) 7000/=

JUMLA YA GHARAMA KWA KILA MJUMBE NI FEDHA ZA KITANZANIA SH. 55000/=

MAMBO MUHIMU YA KUZINGATIA

1.       FEDHA ZOTE ZIKUSANYWE NA VIONGOZI WA MATAWI NA ZITUMWE KWA NJIA YA BENKI KATIKA AKAUNTI YA CHAWAKAMA TAWI LA CHUO KIKUU CHA DAR ES SALAAM

                     AKAUNTI NAMBA    0152396203500 CRDB

                      JINA LA AKAUNTI    CHAWAKAMA-CKDSM.

2.       MWISHO WA KUKUSANYA NA KUPOKEA FEDHA NI TAREHE 31 DESEMBA, 2014. MUHIMU, BAADA YA MUDA ULIOPANGWA HATUTAPOKEA MCHANGO.

3.       IDADI NA ORODHA YA WANACHAMA WATAKAOSHIRIKI ITUMWE MAPEMA KABLA YA TAREHE 05 DESEMBA, 2014 KWA AJILI YA KUFANIKISHA MAANDALIZI. MAJINA YA WAHADIRI YABAINISHWE KWA KUTENGANISHWA.

4.       MADA ZITUMWE KABLA YA TAREHE 05 DESEMBA KATIKA BARUA PEPE ZIFUATAZO:

         BARUA PEPE YA ;

v  CHAWAKAMA KANDA- chawakama2004@yahoo.com

v  CHAWAKAMA CKDSM (UDSM) chawakamaudsm@gmail.com

5.       TAARIFA NYINGINE KUHUSU MAANDALIZI YA KONGAMANO ZITAPATIKANA KATIKA BARUA PEPE YA CHAWAKAMA KANDA NA PIA KATIKA BLOGI YA CHAWAKAMA CKDSM AMBAYO NI;                                                                                     

                               ( www.chawakamaudsm.bogspot.com)

6.       TAREHE 05/01/2015 KUTAKUWA NA UHAKIKI WA MAJINA YOTE YA WASHIRIKI AMBAYO YANAPASWA KUTUMWA YAKIWA NA SAIZI YA FULANA NA PICHA NDOGO KWA AJILI YA VYETI.

7.       KUTAKUWEPO NA KIKAO CHA VIONGOZI WOTE WA MATAWI, KANDA NA AFRIKA MASHARIKI TAREHE 21/02/2015 KITAKACHOFANYIKA KATIKA CHUO KIKUU CHA DAR ES SALAAM LENGO LIKIWA NI KUJADILI MSTAKABADHI WA CHAMA NA KATIBA. KWA WALE VIONGOZI WA MATAWI WAJIANDAE KWANI KILA KIONGOZI ATAGHARAMIWA NA TAWI LAKE.

CHAMA CHA WANAFUNZI WA KISWAHILI VYUO VIKUU VYA AFRIKA YA MASHARIKI (CHAWAKAMA)

OFISI YA KATIBU MKUU CHAWAKAMA KANDA YA TANZANIA

S.L.P. 351901 DAR ES SALAAM (TANZANIA)

 SIMU:  0777 445 569 (Mw/kiti)                                                                          

              0757 487 481 (Katibu)   

       Baruapepe: chawakama2014@yahoo.com                                                                                                                    

Kwa                                                                                                                           23/11/2014

Wanachama Wote wa CHAWAKAMA

Kanda ya Tanzania.

YAH:  TAARIFA YA MWALIKO WA KONGAMANO LA SABA (7) LA KITAIFA LA    

             KISWAHILI NA MKUTANO MKUU WA CHAWAKAMA.

Tafadhali shufu mada tajwa hapo juu.

Ofisi ya Katibu Mkuu wa CHAWAKAMA Kanda ya Tanzania inayofuraha kuwataarifu Wanachama wote wa CHAWAKAMA katika kanda ya Tanzania kuwa kongamano la saba la Kitaifa la Kiswahili na Mkutano Mkuu wa CHAWAKAMA mwaka huu linatarajiwa kufanyika katika Chuo Kikuu cha Dar es Salaam kuanzia tarehe 23-25 Februari, 2015.

Hivyo basi, ninapenda kutumia fursa hii kuwaalika Wanachama wote kuhudhuria katika Kongamano hilo ambalo ni muendelezo wa makongamano ya Kitaifa ya CHAWAKAMA ya kila mwaka yanayofanyika kwa zamu katika Vyuo Wanachama.

Aidha napenda kutumia fursa hii kuwakumbusha viongozi wote wa matawi kutoa taarifa kwa walezi na uongozi wa Chuo ili kupata ruhusa ya kushiriki katika kongamano bila kuitilafiana na ratiba na taratibu za Chuo husika.

Nawatakia maandalizi mema ya kongamano.

Wenu katika kuienzi na kuikuza Lugha ya Kiswahili,

          ATHANAS BARNABA B.

Katibu Mkuu wa CHAWAKAMA Kanda ya Tanzania.

“KISWAHILI HAZINA YA AFRIKA KWA MAENDELEO ENDELEVU”

                                                                                           

WAPENZI NA WANADAU WA WAVUTI YETU YA CHAWAKAMA CKDSM ZAMANI CHAWAKAMA UDSM LEO TUNAWALETEA MAKALA ILIYOWASILISHWA NA WANACHAMA WETU KATIKA KONGAMANO LA KITAIFA LA CHAWAKAMA KANDA YA TANZANIA LILILOFANYIKA  KATIKA CHUO CHA EKENFORDE FEBRUARI, 2014 MJINI TANGA.

 MCHANGO WA SHAABAN ROBERT KATIKA UWANJA WA FASIHI YA KISWAHILI

                                                 Pacho  Peter  na  Kazinja Geniva

Taasisi ya Taaluma za Kiswahili

Chuo Kikuu cha Dar es Salaam, Tanzania

IKISIRI

Shaaban Robert katika ulimwengu wa Fasihi ya Kiswahili ni nguli ambaye ni maarufu katika masikio ya wanazuoni na wasomi. Kazi zake zimetanda na kutamalaki kiasi kwamba baadhi ya wasomi na wadau wa lugha na fasihi ya Kiswahili hushawishika kumwita baba wa fasihi ya Kiswahili. Ubaba huu wa fasihi unaifanya historia ya fasihi kumwweka nguli huyu katika nafasi iliyotukuka na isiyo na kifani. Makala haya, yanaangazia mchango wa nguli huyu Shaaban Robert katika Uwanja wa Fasihi ya Kiswahili.

1.0 Utangulizi

Chuachua  (2011:38-40) anaeleza  kuwa  jina  la  mwandishi  huyu  limezua  mitazamo  tofautitofauti  kwa  kuwa  limejumuisha  majina  mawili  yenye  asili  na  utamaduni  tofauti.  Jina  lake  la  kwanza  lina  asili  ya  Uislamu (Shaaban)  na  lingine  lina  asili  ya  Ukristu  (Robert).  Wapo  waliodhani  kuwa  amejiita  hivyo  ili  kuonesha  msimamo  wa  kati  kuhusu  dini,  kwa  kuwa  dini  zote  zina  hadhi  sawa.  Wengine  wameeleza  kuwa  jina  la   Robert  ni  la  Mwitaliano  aliyekuwa  mwajiri  wa  baba  yake  mzee  Selemani  Ufukwe.

Anaendelea  kueleza  kuwa  jina  halisi  la  baba  yake  Shaaban  Robert  ni  “Lubeti”  ambalo  bila  shaka  ndilo  lililopata  athari  ya  kimatamshi  na  kuwa  Robert.  Watu  wengi  wameandika  kuhusu  maisha  yake  lakini  kwa  bahati  mbaya  taarifa  kuhusu  maisha  ya  kifo  chake  imekuwa   ikikosewa  mara  kwa  mara.  Tarehe ya kuzaliwa kwake  wengi wanakubaliana kuwa ni tarehe  1.01.1909,  bila  shaka  hii  ni  tarehe  sahihi. 

Anaendelea   kueleza  kuwa  baadhi  ya  watafiti  kama  (Gibbe  1978, Kezilahabi  1976)  wanasema  kuwa  Shaaban  Robert  alifariki  tarehe   22.06.1962  akazikwa  Machui.  Aidha   utafiti  wa  uwandani  ulioshehenezwa  maelezo  ya  mwanae  Ikbal  inaonesha  kuwa  Shaaban  Robert   alifariki  tarehe   20.06.1962  na  kuzikwa  huko  vibambani  tarehe  21.06.1962.  kwa  maoni  ya  mtafiti  anaona  ni  vema  kukubaliana  na  maelezo   ya  mwanaye  kwa  kuwa  alishuhudia  kufa  na  kuzikwa  kwa  baba  yake.  Kabla  ya  kifo  chake,  makazi  yake  ya  awali  yalikuwa  barabara  ya  tisa,  Tanga  mjini.

Anaendelea  kueleza  kuwa  mwandishi  huyu  alianza  kuandika  akiwa  hakwenda  mbali  kielimu.  Alianza  shule  mwaka  1922  na  kumaliza  mwaka  1926  mjini  Dar  es  Salaam  katika  shule  ya  Kichwele (Uhuru  Mchanganyiko).  Elimu  yake  ndogo  haikuwa  kikwazo,  alijipambanua  mapema  kama  mwandishi  mashuhuri.  Jitihada  zake  za  kufika  mbali  kielimu  hazikuzaa  matunda  kwa  haraka,  ziliporwa  na   wakoloni  kwa  lengo  la  kumtumia  kama  chombo  cha  kutawalia.  Hata  hivyo,  mwaka  1932  aliendelea  na  masomo  kwa  njia  ya  posta  ambapo  mwaka  1934  alitunukiwa  diploma  ya  fasihi.  Mwaka 1936 mpaka 1937  alitunukiwa  cheti  cha   English  level. 

Ni  dhahiri  kuwa  kama  si  kubanwa  na  wakoloni  Shaaban  Robert  angekuwa  msomi  mkubwa.  Juhudi  zake  za  kutafuta  elimu  ziliambata  na  kunyimwa  fursa  ya  kwenda  ng’ambo kusomea  fasihi  ya  Kingereza. Shaaban Robert alifanya kazi mbalimbali enzi za uhai wake.   Ilipofika  mwaka  1926,  alianza  kazi  katika  Idara  ya  Forodha  Tanga.  Hapo  alidumu  kwa  muda  wa  miaka  takribani  18.  Mwaka 1944 – 1946 alihamishiwa idara ya wanyamapori  huko  Mpwapwa.  Mwaka  1946  alirudishwa  Tanga  na kuwa  afisa  ardhi  wa  jimbo  la  Tanga.  Aidha  barua  zake  zinaonyesha  kuwa  alifanya  kazi  katika  mikoa  ya  Kilimanjaro,  Arusha  na  Pwani (Dar  es  Salaam  na  Kisiju).  Kufanya  kazi  kwa  miaka  mingi  chini  ya  utawala  wa  kikoloni  ni  ithibati  kubwa  ya  umahiri  na  uaminifu  wake  katika  utendaji  wake.

Maisha  yake  ya  kazi  yalivuka  mipaka  ya  utumishi  wa  serikali  ya  kikoloni  kwa  manufaa  yao  hadi  kwenye  shughuli  za  kukuza  na  kukiendeleza  Kiswahili  kwa  manufaa  ya  wazawa.  Hakuchelea  kuwa  mwanachama  wa  East  African  Swahili  Committee,  East  Africa  Literature  Bureau  na  Tanganyika  Language  Board.  Tumeelezwa  kuwa  Shaaban  Robert  alikuwa  mwenyekiti  wa  kamati  ya  Kiswahili  ya  Afrika  Mashariki  kutoka  Novemba  1961  hadi  alipofariki  1962  baada  ya  kifo  chake  nafasi  hiyo  ilichukuliwa  na  bwana  J.W.T Allen.

Mulokozi  (2008)  anapoeleza  maisha  ya  ndoa  ya  Shaaban  Robert  anasema,  Shaaban  Robert  alioa  mke  wa  kwanza,  Amina  bint  Kihere  kati  ya  mwaka  1930  na  1931.  Alizaa  naye  watoto  kadhaa,  lakini  wote  walifariki  dunia  isipokuwa  wawili  Mwanjaa  na  Sulemani.  Bi. Amina naye alifariki takribani mwaka 1942.  Baada  ya  kifo  cha  Amina,  Shaaban  Robert  alimuoa  Bi  Sharifa  binti  Hussein  mwaka  1945.  Huyu  alizaa  naye  watoto  wengi  lakini  waliojaliwa  kuishi  hadi  utu  uzima  ni  Akili,  Hussein,  Mwanamwema  na  Ikbal.  Bi  Sharifa  alifariki  mwaka  1955,  Shaaban  Robert  akamuoa  Mwanambazi  binti  Ali,  ambaye  aliishi  naye  hadi  mauti  ilipomkuta  mwezi  Juni  mwaka  1962.  Bi.  Mwanambazi hakuzaa naye, na  alifariki  mwaka  1964.

Anaendelea  kueleza  kuwa  Mwanamwema  mama  yake  na  Shaaban  Robert  alifariki  dunia  mwaka  1967.  Selemani  mwanae  Shabaan  Robert  alifariki  miaka  1950  wakati  akisoma  shule.  Mwanamwema  alifariki  mwaka  1971,  Mwanjaa  bint  Shaaban  Robert  alifariki  dunia  mwaka  1973,  Hussein  alifariki  mwaka  1992  na  Akili  alifariki  Januari  mwaka  2007.

Shaaban  Robert  aliandika  kazi  nyingi  za  kifasihi  hasa  ushairi  na  nathari.  Baadhi  ya  kazi  za  ushairi  alizoziandika  ni  pamoja  na  Pambo  la  Lugha,  Koja  la  Lugha,  Mwafrika  Aimba,  Almasi  za  Afrika,  Insha  na  Mashairi,  Kielelezo  cha  Fasili,  Ashiki  Kitabu  Hiki,  Masomo  yenye  Adili,  Mapenzi  Bora,  Tenzi  za   Marudi  Mema  na  Omary  Khayyam,  Utenzi  wa  Vita  vya  Uhuru  na  Almasi  za  Afrika  na  Tafsiri  ya  Kiingereza.  Vitabu  vya  kinathari  ni  pamoja  na  Maisha  Yangu  na Baada  ya  Miaka  Hamsini, Kusadikika,  Utubora  Mkulima,  Adili  na  Nduguze,  Kufikirika,  Siku  ya  Watenzi  Wote,  Kielelezo  cha  Insha  na  Wasifu  wa  Siti  binti  Saadi.

Shaaban  Robert  aliandika  kazi  nyingi  za  kifasihi  kutokana  na  kwamba  alitekwa  na  dhamiri  ya  kweli  ya  uandishi  katika  maisha  yake  yote  ukirejelea  kitabu  chake  cha  Maisha  Yangu  na  Baada  ya  Miaka  Hamsini  (2013: 65)  anadhihirisha  dhamira  yake  ya  uandishi  anasema:-

“Mauti  huua  mwili  wa  Mwaandishi  ukawa  vumbi  tupu  kaburini.  Lakini                                  mchoro  alioandika  wakati  wa  maisha  yake  hudumisha  uhai  wa  jina  lake                      duniani  milele.  Kwangu  mimi  jambo hili  lilikuwa  ni  bora  kuliko  fedha  na                       dhahabu  ya  ulimwengu.”

Ni  wazi  dhamiri  yake  imetimia  kwa  sababu  jina  lake  linaishi  katika  fikra  na  mawazo  ya  kizazi  kimoja  hadi  kingine.  Hadi  sasa  utafiti  umeibua  kazi  nyingine  mpya  na  kutimiza  idadi  ya  kazi  zipatazo  24  ambazo   zimetoa  na  zinaendelea  kutoa  mchango  mkubwa  katika  fasihi  ya  Kiswahili  ya  hivi  leo.  Hata  kupelekea  kupata  jina  la  baba  wa  fasihi  ya  Kiswahili.

1.1 Nadharia ya Uchambuzi

Nadharia  ni  mwenga  au  msingi  ambao  humsaidia  mtu  katika  kueleza  mawazo  yake  katika  makala  haya  tutatumia  nadharia  ya  mguso.

Ntarangwi  (2004:19)  anaeleza  kuwa  nadharia  hii  huitazama  fasihi  katika  uhusiano  wake  na  umma  wake  ambapo  msisitizo  unatiliwa  mguso  unaotolewa  na  kazi  ya  fasihi  kwa  hadhira  yake.  Kila  kazi  ya  fasihi  hulenga  kwa  njia  moja  au  nyingine,   mtu  au  watu  fulani (hadhira) hata  kama  hadhira  hiyo  ni  nafasi  ya  mtunzi  husika.  Kazi  ya  fasihi  hutoa  mguso  wa  aina  fulani  kwa  hadhira  ili  ifikirie  na  kujiuliza  maswali  au  hata  kutoa  funzo  fulani.  Akimunukuu Vasquez, A.S (1973:113) anasema:-

            Kazi  ya  sanaa  huathiri  watu  na  inachangia  katika  kuhimiza  au  kupuuza  dhana  zao,     maazimio  yao,  hata   maadili  yao.  Ina  msukumo  wa  kijamii  ambao  huathiri  watu         kwa  nguvu  zake  za  kihisia  na  kiitikadi.  Ama   kwa  hakika  hakuna  anayebaki vilevile  baada  ya  kuguswa  na  kazi  halisi ya  sanaa.

                                                                                                (Tafsiri ya Ntarangwi) 

Wanachokisisitiza  hapa  ni  kwamba  kazi  yoyote  ya  fasihi  hutoa  mguso  fulani  kwa  hadhira  lengwa.

Lengo  la  kutumia  nadharia  hii  ni  kuwa  kuna  mguso  kati  ya  kazi  ya  fasihi  na  hadhira  lengwa.  Vilevile  kuna  uwezakano  mkubwa  mwandishi  kuleta  mguso  katika  fasihi  lengwa  kwa  mfano  Shaaban  Robert  ametoa  mchango  mkubwa  katika  fasihi  ya  Kiswahili  hivyo  kuiendeleza  na  kuipa  sura  mpya  fasihi  ya  Kiswahili  kutokana   na  kazi  mbalimbali za  kifasihi  alizoziandika  hadi  kufikia  kuitwa  baba  wa  fasihi  ya  Kiswahili.  Hivyo nadharia hii  itafaa   katika  uchambuzi  wa  makala  haya.

1.2 Mchango wa Shaaban Robert katika Ulimwengu wa Fasihi ya Kiswahili

1.2.1 Utangulizi

Katika  kuangalia  mchango  wa  Shaaban Robert  katika  fasihi  ya  Kiswahili  tutachunguza  mambo  kadha  wa  kadha  aliyoyafanya  mwandishi  huyu  hata  kuleta  athari  chanya  katika  fasihi  ya  Kiswahili  na  kufanya  kukumbukwa  hadi  leo  kama  baba  wa  fasihi  ya  Kiswahili.

1.2.2 Mchango wake katika Ulimwengu wa Fasihi ya Kiswahili

Shaaban  Robert  ameandika  vitabu  vingi  vya  kifasihi  vya  ushairi  pamoja  na  nathari.  Katika  upande  wa  tungo  za  ushairi  inasemekana  ndiye  mwandishi  mwenye  tungo  nyingi  kuliko  mwandishi  yeyote  katika  Afrika  Mashariki  kwani  ana  vitabu  vya  ushairi  alivyoviandika  enzi  za  uhai  wake  takribani  kumi  na  vinne  na  utafiti  bado  unaendelea  kutafiti  kuhusu  maandiko  yake  ambayo  hayajachapishwa.  Katika  upande  wa  nathari  ana  vitabu  takribani  kumi  ambavyo  ameviandika. 

Uandishi  huo  umeleta  tija  kubwa  katika  fasihi  ya  Kiswahili  ya  leo  kwani  baadhi   ya  vitabu  vyake  vinatumika  katika  mitaala   ya  elimu  mfano  katika  elimu  ya  sekondari  vitabu  kama  vile  Kufikirika,  Kusadikika  na  Mapenzi  bora.  Pia  katika  vyuo  vya  ualimu  Daraja  la  tatu  A  na  vyuo  vya  Diploma  wanasoma  vitabu  vyake,  na  hata  katika  elimu  ya  vyuo  vikuu  wanasoma  vitabu  vyake  mathalani  Chuo  Kikuu  cha  Dar  es  Salaam  kuna  kozi  maalumu  inayohusiana  na    uhakiki  wa  maandishi  ya  Shaaban  Robert.

Hii  inatokana  na  kuwa  maandiko  yake  yana  tija  kubwa  kwa  wanajamii  kwani  yalijaa  mafunzo  kiasi  kwamba  kwa  mtu  yeyote  makini  anaposoma  kazi  zake  ni  lazima  apate  athari  chanya  na  kuweza  kumsaidia  katika  maisha  yake.

Mbali  ya  vitabu  vyake  kutumika  katika  kutolea  maarifa  vitabu  hivyo  vimesambaa  sehemu  mbalimbali  katika  nchi  za  Afrika  Mashariki na hivyo  kuifanya  fasihi  ya  Kiswahili  kusambaa  maeneo  mbalimbali  ya  ulimwengu  na  hata  kushika  hatamu.

Shaaban Robert alikuwa mzalendo wa lugha ya Kiswahili.  Kama  inavyojulikana  alifanya  kazi  katika  kipindi  cha  ukoloni  na  lugha  iliyokuwa  inasisitizwa  ni  lugha  ya  Kiingereza.  Lakini  aliweza  kuandika  kazi  zake   za  kifasihi  kwa  Kiswahili na  hivyo  kukuza  fasihi  ya  Kiswahili.  Tukimrejelea Ruhumbika (1983:259) katika Utangulizi wake anasema:

            Inaeleweka  kuwa  fasihi  ni  sehemu  muhimu  sana  ya  utamaduni  wa  binadamu.                       Halafu  ni  mojawapo  ya  vyombo  vikuu  vya  ukuzaji  wa  lugha.  Lugha bila fasihi               inayokuwa nayo  haiwezi  kukua.  Hali  hii  ilikuwa  inaeleweka  wakati  wa  ukoloni                kwani  mkoloni  alielewa  sana  kwamba  lugha  bila  fasihi  ni  lugha  ambayo  haifiki                     popote,na  kwamba  ukitaka  kuua  utamaduni  fulani  unyang’anye  utamaduni  huo                       sanaa  zake.   

Ni  wazi  kuwa  Shaaban  Robert  alilitambua  hilo  na  kuamua  kulipigania  kwa  kuandika  kazi  zake  katika  lugha  ya  Kiswahili  ili  kuweza   kukuza  fasihi  ya  Kiswahili  na  hili  linajidhihirisha  katika  maandiko  yake  mengi  ambapo  anasisitiza  umuhimu  wa  kutumia  lugha  ya  Kiswahili  mathalani  katika   andiko  lake  la  Mwafrika  Aimba   katika  shairi  la “ lugha  yetu”  uk.  33 – 34 anaonesha mapenzi  ya  lugha  ya  Kiswahili  anasema:-

 Lafidhi  ina  fahari,  kutetea  ndio  utu,                                                                                                        Kukosa  lugha  hatari,  uliza  kila  mtu,                                                                                                          Mwelewa  wa  kufikiri,  atajibu  ni  kuntu,                                                                                            Hima  wakutane  watu,  au  tutahasiri.

Shaaban  Robert  alikuwa  tayari  kukitetea  Kiswahili  mahali  popote  na kwa  gharama  yoyote hii  ilitokana  na  uzalendo  aliokuwa  nao  mwandishi  huyu.  Ni  wazi  kuwa  Shaaban  Robert  hakuwa  mahiri  wa  lugha  ya  Kiswahili  tu  bali  hata  lugha  ya  Kiingereza  na  Kiarabu.  lakini  msisitizo  aliuweka  katika  lugha  ya  Kiswahili  na  hii  inajidhihirisha  wazi  katika  andiko  hilo  anaposema:-

 Lugha  ngeni  na  makini,  zina  manufaa  kwetu,                                                                              Tujifunze  kwa  dhamiri,    tuseme  kama  upatu,                                                                                           Walakini  tufikiri,  ubora  wa  lugha  yetu,                                                                                             Hima  wakutane  watu,  au  tutahasiri.

Mwandishi  huyu  alitambua  umuhimu  wa  kujifunza  lugha  nyingine  lakini  msisitizo  ukiwa  katika  lugha  ya  Kiswahili,  tofauti  na  ilivyo  kwa  watu  wengi  wanaoweka  msisitizo  katika  lugha  za  kigeni  kuliko  lugha  zao.  Kwani  mwandishi  huyu  angeweza  kuandika  katika  lugha  ya  Kiingereza  lakini  kutokana  na  uzalendo  wake  katika  Kiswahili  aliamua  kuandika  kwa  lugha  ya  Kiswahili  ili  kukuza  fasihi  ya  Kiswahili  na  laiti  angetumia  lugha  ya  Kiingereza  fasihi  ya  Kiswahili  isingeweza  kupiga  hatua  kama  ilivyo  leo  hii.

Shaaban  Robert  ni  miongoni  mwa  waasisi  wa   mwanzo  wa  fasihi  ya  Kiswahili  aliyeeneza  fani  ya  riwaya  katika  Kiswahili  ingawa  alitanguliwa  na  J. Mbotela  na  A. Kiterezaa.  Licha  ya  kutanguliwa  na  waasisi  hao  lakini  yeye  aliandika  kazi  nyingi  za  kifasihi  kuliko  wao   kwani  mpaka  sasa  yasemekana  kuna  kazi  takribani  24  na  bado  kuna   madai  yanayosema  kuwa  zipo  kazi  nyingi  za  Shaaban  Robert  ambazo  hazijachapishwa  na  kupelekea  kuwapo  kwa  tafiti  mbalimbali  zinazofanywa  ili  kubaini  kazi  hizo.  Hivyo  ni  wazi   kuwa  aliweka  msingi  katika  fasihi  ya  Kiswahili  hasa  fasihi  andishi  na  kupelekea  fasihi  ya  Kiswahili  kukua  na  kuenea  sehemu  mbalimbali  kupitia  maandiko  yake. 

Hivyo  ni   wazi  fasihi  ya  Kiswahili  ya  hivi  leo  imetokana  na  jitihada  za  gwiji  huyo  pamoja  na  wengine  kuhakikisha  kuwa  fasihi  ya  Kiswahili  haipotei.

Shaaban  Robert  ameweka  kiungo  kati  ya  fasihi  simulizi  na  fasihi  andishi,  ambapo  alikutanisha  fasihi  simulizi  na  fasihi  andishi  kwa  kutumia  vipengele  mbalimbali  vya  fasihi  simulizi  katika  fasihi  andishi  mathalani  katika  kazi  zake  za  Adili  na  Ndunguze,  Kufikirika, Kusadikika    na  Siku  ya  Watenzi  Wote. Katika  kazi  hizi  mwandishi  ametumia  nduni  za  kifasihi  simulizi  mfano  wahusika  bapa  wasiobadilika  kutoka  mwanzo  wa  hadithi  hadi  mwisho  wa  hadithi,  mianzo  na  miisho  ya  kifomula,  matumizi  makubwa  ya  wahusika  wasiokuwa  binadamu  na  matumizi  makubwa  ya  takiriri.  Hali  hii  inasawiriwa  sasa  katika  fasihi  ya  Kiswahili  ya  hivi  leo  kwa  kutumia  dhana  ya  fasihi  ya  Kiswahili  ya  Majaribio.

Senkoro  (2011:62-81)  anapoelezea  juu  ya  fasihi  ya  Kiswahili  ya  majaribio  anasema  hakuna  upya  wowote  kwani  vipengele  vinavyotumika  katika  fasihi  ya  Kiswahili  ya  hivi  leo  vilishajaribiwa  na  kutumiwa  na  waandishi  kama  Shaaban  Robert  katika  kazi  zake  zake  za  Kusadikika,  Kufikirika  na  Adili  na  Ndunguze.  Kiasi  kwamba  inakuwa  vigumu  kuona  upya  wa  majaribio  ya  Kezilahabi,  Mohamed  na  waandishi  wengine  wa  kisasa  wanaotumia  mtindo  wa  uhalisiamazingaombwe:,  mtindo  ambao  ni  kama  pombe  ya  zamani  katika  kibuyu  kipya.

Hivyo  ni  wazi  kuwa  Shaaban  Robert  ndiye  aliyeanzisha  mtindo  huo  na  hata  kuleta  athari  kubwa  kwa  waandishi  wengine  ambao  nao  wameanza  kuandika  kama  yeye.  Kuzuka kwa  fasihi  ya  Kiswahili  ya  majaribio  katika  miaka  ya (1980)  ambapo  waandishi  wa  hivi  leo  wanatumia  nduni  za  kifasihi  simulizi  katika  fasihi  andishi  mfano  kazi  kama   Lina  Ubani (P.  Muhando),  Jogoo  Kijijini  na  Ngao ya  Jadi (E. Hussein)  na  pia  riwaya  ya  Rosa  Mistika    hii  inatokana  na  mchango  mkubwa  wa  mwandishi  huyu  katika  fasihi  ya  Kiswahili.

Shaaban  Robert  amehusika  katika  kuingiza  fani  ya  tafsiri  katika  lugha  ya  Kiswahili  na  kuonesha  kuwa  alikuwa  Mtaalamu  mzuri  wa  kutafsiri  mfano  katika  andiko  lake  la  Almasi  za  Afrika  Katika kitabu hiki mashairi yametafsiriwa katika lugha ya Kiingereza. Kwa mujibu wa Shaaban Robert mwenyewe anasema katika utangulizi kuwa kusudi la tafsiri za Kiingereza katika kitabu hiki ni kuonyesha jinsi  Kiswahili  kiwezavyo kuchukuana vyema na lugha nyingine  na  pia  kusaidia baadhi ya wasomaji kuelewa kuwa  Kiswahili  si lugha maskini. 

Pia  alitafsiri  kazi  ya  Omary Khayyam  kutoka  katika  lugha  ya  Kiingereza  iliyokuwa  imetafsiriwa  na  Fitzegerald  ya  Rubaiyat.  Na  hii  pia  ilitokana  na  kuwa  kazi  ngeni  inaweza  kuwa  na  tija  katika  fasihi  ya  taifa  fulani  hivyo  kupelekea  kazi  hiyo  kuitafsiri  kama  mwandishi  mwenyewe  anavyoeleza  kuwa  kazi  hiyo  ilikuwa  na  tija  katika  jamii  zetu  kwani  yaliyoelezwa  yaliendana  sambamba  na  jamii  zetu  na  hii  ilichochea  suala  la  tafsiri  katika  fasihi  ya  Kiswahili  kwani  watu  mbalimbali  walianza  kutafsiri  kazi  za  kifasihi  kutoka  lugha  za  kigeni  kuja  katika  lugha  ya  Kiswahili  mfano  Mwalimu  J. K. Nyerere  alitafsiri  vitabu  viwili   vya  mwandishi   mashuhuri  wa  tamthilia  wa  Uingereza,  William  Shakespeare.  Tafsiri  hizo  ni  Juliasi  Kaizari  na  Mabepari  wa  Venisi.  Naye  Paul  Sozigwa  alifasiri  kitabu  cha  Song  of  Lawino  na  kukiita  Wimbo  wa  Lawino. 

Tukiwarejelea  Mwansoko  na  wenzake (2006)  Wanaeleza  kuwa  baada  ya  uhuru  wananchi  wengi  waliokuwa  na  ujuzi  wa  lugha  za  kigeni  walifasiri  maandiko  mbalimbali  muhimu  ya  lugha  hizo  kwa  Kiswahili  ili  kuwasambazia  wazalendo  wenzao  maarifa  na  taaluma  zilizokuwemo  katika  maandiko  hayo. 

Matokeo  yake  ni  kwamba  hivi  leo  Kiswahili  kina  hazina  ya  taaluma  na  fasihi  ikiwemo.  Hivyo,  ni  wazi  Shaaban  Robert  alitoa  mchango  mkubwa  katika  kuingiza  fani  ya  tafsiri  katika  fasihi  ya  Kiswahili  na  kupelekea  ongezeko  kubwa  na  ufanyaji  wa  tafsiri  katika  fasihi  ya  Kiswahili  ya  hivi  leo  mbali  na  changamoto  zilizopo  katika  kufasiri  kazi  za  kifasihi.

Shaaban  Robert  alikuwa  na  uwezo  mkubwa  katika  kutumia  lugha.  Aliandika  kazi  zake  kwa  kutumia  mbinu  nyingi  za  kifani  hata  kufikia  mahali  baadhi  ya  watu  kudai  kuwa  kazi  zake  ni  za  kufikirisha  mno  na  hazina  maana  yoyote  katika   jamii  lakini  ni  wazi  kuwa  kazi  zake  zina  tija  katika  jamii  zetu.  Madai  hayo  yalitokana  na  ufundi  mkubwa  aliokuwa  nao  katika  utumiaji  wa  lugha  mfano  namna  ya uumbaji  wa  wahusika,  madhari,  matumizi  ya  tamathali  za  semi  pamoja  na  mbinu  ya  ufutuhi. 

Hivyo  kupelekea  kuibuka  kwa  watunzi  wengine  katika  fasihi  ya Kiswahili  ya  hivi leo  wanaotumia   mbinu  nyingi  za  kifani  na  kufanya  kazi  zao  kuwa  vigumu  kuzielewa  mathalani  E.  Kezilahabi  na  S. Mohamed  kazi  zao  huwa  na  mbinu  nyingi  za  kifani.  Hii  hufanya  fasihi  ya  Kiswahili  kuendelea  kukua  na  kuwafikirisha  wasomaji  ili  kuweza  kupata  funzo  kutokana  na  kazi   hizo.

Shaaban  Robert  aliweza  kueleza  matukio  ya  kweli  kwa  kutumia  ubunifu  katika  baadhi  ya  kazi  zake,  mathalani  riwaya  ya  Wasifu  wa  Siti  binti  Saad,  Utenzi  wa  Vita  vya  Uhuru  na  katika  Maisha  yangu  na  Baada  ya  Miaka  Hamsini.  Licha  ya  kwamba  baadhi  ya  watu  walikuwa  wakimpinga  kuwa  huo  haukuwa  ubunifu. Lakini  ni  wazi  kuwa  ubunifu  ni  dhana  yenye  maana  mbili  kwanza  unaweza  kuumba  kazi  ya  fasihi  kutokana  na  mambo  ya  kibunifu  au  mambo  ambayo  hajapata  kutokea  duniani  na  pili  unaweza  kutengeneza  kazi  ya  fasihi  kwa  kutumia  matukio  ya  kweli  lakini  yanakuwa  na  usanii.

Tukimrejelea Dkt.  Samwel  Method, “Maandiko  ya  Shaaban  Robert  na  Uhalisia  na  Ubunifu”  mhadhara  uliotolewa  Chuo  Kikuu  cha  Dar-es-Salaam, 16 Januari, 2014,naeleza  kuwa  Shaaban  Robert  anapoeleza  matukio  ya  ukweli  anatumia  sana  mbinu  za  kifani.  Mbali  na  kazi  ya  kifasihi   kuwa  ya  kibunifu  ni  wazi  kuwa  mwandishi  hawezi  kwenda  nje  ya  jamii  yake  na  huaminika  kwamba  watunzi  wengi  wa  kifasihi  huathiriwa  sana  na  maisha  yao.  Anahitimisha  kwa  kueleza  kuwa  Shaaban  Robert  alikuwa  ni  mwandishi  mahiri  na  mbunifu.

Hali  hii  ya  kuandika  mambo  ya  kweli  kwa  kutumia  ubunifu  imeanza  kutumiwa  na  waandishi  wa  fasihi   ya  Kiswahili  ya  hivi  leo  mathalani  kazi  nyingi  za  Mulokozi  kama  vile  Moto  wa  mianzi,  Ngome  ya  Mianzi,  Ngoma  ya   Mianzi,  Mukwava  wa  Uhehe  na   Utenzi  wa  Nyakiiru  Kibi.  Ni  kazi  zinazohusu  matukio  ya  kweli  yaliyowahi  kutokea  lakini  mwandishi  huyu  ametumia  ubunifu.

Lengo  hasa  ni  kuonesha  kuwa  fasihi  ina  uwezo  mkubwa  wa  kubeba   historia  iwe  ya  mtunzi  binafsi  au  jamii  kwa ujumla.  Hivyo  ni  wazi  kupitia  Shaaban  Robert   anapanua  mwanya  na  kuibuka  watunzi  wengine  wapya  katika  kueleza  mambo  ya  kweli  lakini  kwa  kutumia  ubunifu  na  hii  hupelekea  fasihi  ya  Kiswahili  kuzidi  kukua.

1.3 Hitimisho

Ni  wazi  kuwa  Shaaban  Robert  alikuwa  mwandishi  mahiri  na  mbunifu  wa  kazi  za  kifasihi  kwa  wakati  ule  lakini  kazi  hizo  zimeleta  mguso  katika  fasihi  ya  Kiswahili  ya  hivi  leo  kwani  kazi  zake  zinaendelea  kutumika  katika  taasisi  mbalimbali  za  elimu  na  bado  zina  mafunzo  katika  jamii  zetu  za  sasa  mbali  na  hiyo  hata  kupelekea  waandishi  wengi  wa  sasa  kufuata  nyayo  zake  kwa  kujaribu  kuandika  kama  yeye.  Hivyo  kutoa  mwanya  kwa  fasihi  ya  Kiswahili  kuendelea   kukua  kwa  kasi.

Kutokana  na  umuhimu  wa  gwiji  huyu  taasisi  za  elimu  ya  juu  zinafanya  tafiti  mbalimbali  kuhusiana  na  Shaaban  Robert  ili  kuweza  kubaini  kazi  zake  nyingine  ambazo  bado  hazijachapishwa  mathalani  utafiti  uliofanywa  na  Mulokozi  na  Shani  Kitogo  juu   ya  maisha  ya  Shaaban  Robert  na  kazi  zake  na  mapato  ya  tafiti  hizo  ni  pamoja  na  Barua  za  Shaaban  Robert  kilichoandikwa   na  Mulokozi (2002)   na  Mithali  na  mifano  ya  Kiswahili  (utafiti  uliofanywa  na  Shani  Kitogo  na  Mulokozi).   

                                                                                  

                                                                     MAREJEO

Chuachua, R. (2011). Itikadi  katika  Riwaya  za  Shaaban  Robert.  Dar  es  Salaam:  Taasisi  ya Taaluma  za  Kiswahili.

Method,  S. “Maandiko  ya  Shaaban  Robert  na  Uhalisia  na  Ubunifu”  mhadhara  uliotolewa Chuo  Kikuu  cha  Dar-es-Salaam, 16 Januari, 2014.

Mulokozi,  M . M (2008).  Utang.  Siku  ya  Watenzi  Wote.  Dar  es  Salaam: TUKI.

Mwansoko  na  wenzake (2006). Kitangulizi  cha  Tafsiri: Nadharia  na  Mbinu. Dar  es  Salaam:                                      TUKI

Ntarangwi,  M. (2004).  Uhakiki  wa  Kazi  za  Fasihi.  Augustana  College:  Rock  Island.

Robert,  S. (1946).  Mwafrika  Aimba.  Nairobi:  Nelson.

Robert,  S. (2013).  Maisha  yangu  na  Baada  ya  Miaka  Hamsini.  Dar  es  Salaam: Mkuki  na                             Nyoka  Publishers.

Ruhumbika, G. ( 1983).  “Tafsiri  za  Fasihi  za  Kigeni  katika  Ukuzaji  wa  Fasihi                                                           ya Kiswahili”  katika  Fasihi, Juz. III Makala  za  Semina  ya                                                            Kimataifa  ya  Waandishi  wa  Kiswahili. Dar es  Salaam: TUKI.                                                     Uk  259- 272.

Senkoro, F.E.M.K. (2011). Fasihi. Dar  es  Salaam:  KAUTTU  Ltd.